گروه گزارش: تغییرات آب و هوای جهانی نویدبخش تغییرات بی‌سابقه آب در قفقاز جنوبی نیز است. این منطقه با بارندگی و ذوب برف‌های نامنظم روبه‌رو است که منابع آشامیدنی، تولیدات کشاورزی و تولید برق آبی را با خطر مواجه می‌کند و با این واقعیت که آب منطقه از مرزهای کشورهایی با روابط پرتنش عبور می‌کند، پیچیده‌تر می‌شود. قفقاز جنوبی بخش عمده‌ای از آب شیرین خود را از رودخانه‌های فرامرزی کورا و ارس دریافت می‌کند که هر دو از ترکیه سرچشمه می‌گیرند و به قفقاز می‌ریزند. ترکیه به‌عنوان بالادست‌ترین بازیگر، با سدسازی هایی که می‌توانند تا حد امکان آب را قبل از جریان خارج از مرزهایش جذب کنند، به تغییرات آب و هوایی پاسخ داده است. اما توسعه این سدها به هزینه مصرف کنندگان آب پایین دست در قفقاز تمام می‌شود.
معمولاً هنگام صحبت از توسعه سدهای ترکیه، حوضه رودخانه دجله-فرات بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. طی ۵۰ سال گذشته، شرکت دولتی هیدرولیک ترکیه (با مخفف ترکیDSI ) به عنوان بخشی از پروژه چند میلیارد دلاری آناتولی جنوب شرقی (GAP) ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه برق آبی بر روی رودخانه‌های دجله و فرات ساخته است. تأثیر GAP بر رودخانه‌های پایین دست، بخش‌های وسیعی از سوریه و عراق را در خشکسالی شدید قرار داده است. همچنین اهرم آنکارا را بر همسایگان خاورمیانه‌ای خود افزایش داده و به ویژه گروه‌های سیاسی کردها در سوریه را تهدید می‌کند، که البته اثرات مشابهی می‌تواند برای قفقاز جنوبی باشد.
در طول دو دهه گذشتهDSI همچنین منابع آبی را بر روی رودخانه‌های کورا و ارس سدسازی کرده است. در کوراDSI در حال پیگیری طرح جامع پروژه کورا است که با هدف افزایش اراضی آبی در استان اردهان، نزدیک مرز با گرجستان از ۳۰۰۰ به ۵۱۰۰۰ هکتار است. این طرح پنج سد بزرگ را در امتداد کورای بالا پیش‌بینی می‌کند. انتظار می‌رود سد بشیک‌کایا به عنوان بزرگترین سد بالادست کورا با ۱۰۷ متر و ظرفیت حمل ۲۱۱ میلیون متر مکعب باشد. از همین روی، این امر به ویژه در میان فعالان محلی و پایین دست در جمهوری آذربایجان نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است.
به گفته‌ی فعالان استان اردهان، بشیک‌کایا ۷۰ درصد از جریان آب کورا را به رودخانه کوروه که یک رودخانه فرامرزی مشترک بین ترکیه و گرجستان است، هدایت خواهد کرد. تأثیر مستقیم سد بر کشاورزی و اکولوژی منطقه، فعالان اقتصادی و محیط زیستی را به مخالفت با ساخت و ساز سوق داده است. کمبود آب ناشی از تغیرات اقلیمی در حال حاضر منجر به کاهش اقتصادی در استان عمدتاً کشاورزی شده و اردهان را در بین ۸۱ استان ترکیه در بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ به سومین نرخ از نظر از دست دادن جمعیت تبدیل کرده است.
علاوه بر این، دوستداران محیط زیست جمهوری آذربایجان نیز سد بشیک‌کایا را به عنوان تهدیدی برای امنیت آبی کشورشان می‌دانند. این سد سطح کورا در آذربایجان و در نتیجه منابع آبی برای آبیاری و آب آشامیدنی را به خطر می اندازد.
ترکیه همچنین تلاش‌های خود را برای سدسازی در بالای رودخانه ارس افزایش داده است. در مقایسه با پروژه‌های کورا، ترکیه تعداد سدهای بیشتری بر روی ارس ساخته است، البته با ظرفیت کمتر. از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴، ترکیه شش نیروگاه برق آبی در ارس احداث کرد و در حال حاضر هشت نیروگاه دیگر را برنامه ریزی کرده است.
در میان پروژه‌های تکمیل شده، پروژه‌های Karakurt و Alp-Aslan ۲ به ترتیب در استان‌های قارص و موش به دلیل نزدیکی به مرز ارمنستان برجسته هستند. بازیگران پایین دست قبلاً در مورد سد کاراکورت ابراز نگرانی کرده‌اند که جریان ارس را ۱.۶ میلیارد متر مکعب کاهش داده است.
پروژه‌های بیشتر و بالقوه بزرگتر هنوز در نوبت هستند. در این میان، سد سویلمز که اخیراً اعلام شده است، به ویژه نقش مهمی خواهد داشت. این پروژه با ارتفاع برنامه ریزی شده ۱۱۳ متر و ظرفیت حمل ۱.۴ میلیارد متر مکعب، چهارمین مخزن بزرگ ترکیه را ایجاد می‌کند. بر اساس گزارش‌های مطبوعات ترکیه، ساخت این سد در کوپروکوی در نزدیکی شهر ارزروم در اوایل سال ۲۰۲۲ برنامه ریزی شده است.
عواقب این سد بالادست به شدت در دره آرارات ارمنستان که منبع ۳۶ درصد محصول کشاورزی ارمنستان است، احساس خواهد شد. در واقع، بسیاری از ۲۱ سدی که خود ارمنستان در حال برنامه ریزی است، دقیقاً همین موضوع را با گسترش ظرفیت آبیاری مزارع دره هدف قرار می‌دهند. در مقایسه با سدهای ترکیه، سدهای ارمنستان از نظر مقیاس کوچکتر هستند و مخزن بزرگترین پروژه برنامه ریزی شده، کپس، با ظرفیت ۷۰ میلیون متر مکعب، یک بیستم اندازه سویلمز پیش بینی شده است.
گرجستان نیز بازی خود را در زمینه سدسازی افزایش داده و در سال‌های آینده ۴۰ نیروگاه برق آبی را برنامه‌ریزی کرده است. با توجه به اینکه انرژی آبی حدود ۸۰ درصد از ترکیب برق فعلی آن را تشکیل می‌دهد، پروژه‌های سد گرجستان بر تقویت استقلال انرژی این کشور از طریق کاهش نیاز آن به گاز آذربایجان متمرکز شده است. اخیراً، اثرات زیست محیطی توسعه سدها، این پروژه ها را به طور فزاینده‌ای بحث برانگیز کرده است.
آذربایجان، دورترین کشور در پایین دست حوضه و از نظر جغرافیایی آسیب پذیرترین کشور در برابر توسعه سدهای بالادستی است چون ۷۶.۶ درصد از آب آن خارج از مرزهای آن سرچشمه می گیرد. بر این اساس، آذربایجان با گرجستان بر سر کیفیت و تامین آب مذاکره کرده است. باکو حداقل از سال ۲۰۱۳ به دنبال یک معاهده آب با تفلیس بوده است و در حال حاضر تلاش‌ها برای نهایی کردن توافقنامه دوجانبه در مورد نحوه مدیریت کورا تحت حمایت اتحادیه اروپا در حال انجام است.
استفاده از آب در کورا-آراس در حال حاضر توسط هنجارهای برنامه ریزی مرکزی میراث شوروی تنظیم می شود که به خوبی با تغییرات آب و هوایی مناسب نیست، همچنین ترکیه یکی از تنها سه کشوری بود که به کنوانسیون سال ۱۹۹۷ سازمان ملل متحد درباره آبراهه‌ها، که منبع اصلی حقوق بین‌المللی آب است، رأی منفی داد. از آنجایی که سدسازی و تغییرات آب ناشی از آب و هوا همچنان بر منابع منطقه‌ای فشار وارد می‌کند، کشورهای اطراف قفقاز به دنبال راه هایی برای استفاده یا اجتناب از قوانین بین المللی برای مدیریت موثر حوضه کورا-ارس خواهند بود.
Thursday, 25 April , 2024