76 سال پیش در چنین روزهایی فرقه‌ی دموکرات آذربایجان با هدایت رسمی استالین و رهبری جعفر پیشه‌وری، اعلام موجودیت کرد و به مدت یک سال اداره آذربایجان بدون دخالت حکومت مرکزی ایران تداوم یافت. برای موشکافی از برخی زوایای پنهان این حرکت، با دوتن از پژوهشگران آذربایجانی به گفتگو نشستیم.

گروه تاریخ: آن چنان که از اسناد و منابع تاریخی برمی‌آید، سرزمین اران و آذربایجانِ ایران هیچ گاه در یک اقلیم و یا یک محدوده جغرافیایى قرار نگرفته بودند. صحت این مطلب را مى‌‏توان از لابه‌لاى اکثر مدارک و اسناد باز یافت. هر چند در برخى از فرهنگ‌ها و کتاب‌ها، محدوده آن دو یکى دانسته شده و اران ولایتى از آذربایجان شمرده شده است.

گروه سیاسی: روس‌ها اعلام کردند که به‌صورت همزمان با کشور آذربایجان در تعامل هستند که بتوانند آنها را هم به این مسیر بیاورند تا این توافق سه‌جانبه شکل بگیرد.

گروه سیاسی: حمایت رژیم باکو از رژیم صهیونیستی ضربه بسیار شدیدی به وجهه جمهوری آذربایجان وارد کرده و شماری از مردم گنجه طی روزهای اخیر برای جبران این لطمه حرکتهای ضدصهیونیستی را شروع کرده‌اند.

گروه سیاسی: باکو همواره با پیشنهاد دادن امتیازات یا گذشت های اقتصادی به ایران، تحویل فعالان حسینیون از ایران را مطالبه کرده است، اما ایران با این خواسته باکو مخالفت کرده است

گروه سیاسی: مسئله استقلال یا الحاق آذربایجان ایران به جمهوری آذربایجان مسئله جدیدی نیست و در طول قرن بیستم به طرق مختلف ابراز شده اما به خصوص در طول سه دهه گذشته این مسئله بیش از پیش مطرح شده و مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.

گروه سیاسی: چین نیز بسیار علاقمند است از این خوان یغما سهمی‌ ببرد. این علاقمندی‌ها باعث شده است که هرگاه در شورای امنیت سازمان ملل مسائل مربوط به قفقاز جنوبی مطرح می‌شود، چین و انگلستان به حمایت کور از آذربایجان بر می‌خیزند.

گروه سیاسی: عهده نامه گلستان و ترکمنچای از صفحات تلخ تاریخ معاصر ایران است؛ تا پیش از قاجار و به طور خاص در عصر صفویه، حکومت ایران از جمله حکومتهای قدرتمند جهان بود که اروپایی ها برای مقابله با عثمانی ناچار به تعامل و ارتباط گیری با آن بودند؛ جنگ با روسیه اما این شکوه و جلال را بهم زد

گروه سیاسی: ارمنستان برای رفت و آمد میان جمهوری آذربایجان و نخجوان نوشت: «برای جمهوری آذربایجان راه لازم است، حالا این راه بجای ۴۰ کیلومتر طول (در خاک ارمنستان)، به طول ۴۴ کیلومتر در خاک ایران باشد! پایان اختلافی بی معنا»

هر چند روسیه تزاری در اجرای سیاست وارونه نگاری تاریخ و فرهنگ مردم قفقاز موفقیت چندانی به دست نیاورد، ولی رژیم کمونیستی که بعد از آن به قدرت رسید، در مسیری گام برداشت که منجر به دوباره‌نویسی تاریخ منطقه قفقاز شد.